Ndoshta kam vetëm një muaj jetë dhe do të jetë patjetër muaji shkurt

Regjisori dhe aktori reflekton për çastin dramatik që po përjeton bota dhe për të ardhmen e kinemasë.

Nga: Walter Veltroni

ROMË, Tetor, 2020

Për këtë intervistë me Woody Allen-in, unë do të përdor fraza nga filmi Rifkin’s Festival. Fraza të thëna, kryesisht, nga alter egoja që regjisori ka zgjedhur ta përfaqësojë. Ai është një aktor i shkëlqyer: Wallace Shawn. Në subjekt, ai është një profesor i filmit, i shkuar në moshë dhe, në të vërtetë, me një paraqitje fizike jo të jashtëzakonshme, që shkon, gati i detyruar, në Festivalin e San Sebastián-it për të shoqëruar gruan e tij, të luajtur nga e mira dhe e bukura Gina Gershon-i. Zonja është agjentja e shtypit e një regjisori të ri dhe ambicioz, i vlerësuar nga të gjithë si një talent jashtëzakonshëm i kinemasë së re. Profesor Mort Rifkin, ky është emri i zgjedhur për Shawn-Allen-in, padyshim që e urren atë. I rëndon, ndoshta në ndjenjat meskine, fakti që autori i ri i njohur është i pashëm, i ri në moshë, i paturp dhe i angazhuar qartë në një marrëdhënie me gruan e profesorit. Dialogët midis përfaqësuesve të këtyre dy brezave, të këtyre dy botëve, janë shumë argëtues. Filmi është i mbarsur me nostalgji, ndoshta bota reale e Allen-it, me bezdi ndaj një lloj “fryme të kohës”. Dhe ndaj një tendence të caktuar të banalitetit, që Allen-i e ka luftuar gjithmonë me instrumentin e humorit.

Në filmin tuaj, profesori, domethënë ju, ankohet sepse pyetjet e mëdha të jetës injorohen vazhdimisht, ato që as politika nuk mundet t’i identifikojë. Cilat janë ato?

Woody Allen: “Janë të njëjtat pyetje të mëdha që të gjithë i bëjnë vetes, pyetje ontologjike: çfarë do të thotë fakti që unë jam këtu? Çfarë është jeta? Cili është qëllimi i saj? Të gjitha pyetjet në lidhje me qenien, kuptimin e jetës. Dhe zbrazëtinë e saj, mungesën e kuptimit, banalitetin e saj. Në fund të fundit, ç’kuptim ka e gjithë kjo? Janë të gjitha pyetje ontologjike, ato më të thellat. Ato që kanë të bëjnë me kërkimin e kuptimit, më të rëndësishme se vetëvlerësimi”.

Çfarë mendoni për këtë krizë botërore, për mbërritjen e kësaj pandemie që po ndryshon jetën dhe marrëdhëniet e njerëzve modernë?

Woody Allen: «Është një makth, një gjë vërtet e tmerrshme, e paimagjinueshme. Ata nuk po e administrojnë mirë. Por nuk mund të flasim vetëm për defektet e menazhimit të keq, do të kishte qenë një makth për këdo. Ajo nuk ka shkaktuar gjë tjetër përveç vdekjes dhe vuajtjeve të miliona qenieve njerëzore dhe martirizimin e të vdekurve në vetmi totale. Shpresoj vetëm që të mund të gjendet një rrugëdalje dhe që epidemia të mos vazhdojë të shumojë efektet e saj dhe ta zhytë njerëzimin në vorbullën e dhimbjes që ka gëlltitur qindra mijëra jetë gjatë muajve të fundit. Shpresa ime, por edhe besimi im është që situata të përmirësohet ndërsa përparon shkenca. Por derisa të ndodhë kjo, do të jetë një makth për të gjithë njerëzimin “.

Më kujtohen një seri batutash tuajat për Zotin. Është një nga temat tuaja të preferuara. Për shembull: “Jo vetëm që Zoti nuk ekziston, por përpiquni të gjeni një hidraulik të Dielën. Unë jam agnostik, por gjithashtu besoj pak dhe në ateizëm. Babai im i ngjan tezes së tij Mary… Ai e refuzonte Biblën sepse thoshte që personazhi kryesor nuk ishte i besueshëm. Zoti ka vdekur, Marksi ka vdekur … dhe, edhe unë sot nuk ndihem dhe aq mirë! Falë Zotit, unë jam ateist. Nuk e di nëse Zoti ekziston. Por nëse ekziston, shpresoj të ketë një justifikim të mirë. Nëse rezulton se ekziston një Zot, nuk mendoj se është i keq, mendoj se më e keqja që mund të thuhet për të është se ai është një i papërshtatshëm”. Në Rifkin’s Festival ju ktheheni në këtë temë me përgjigjen e protagonistit ndaj një rabini që e qorton atë që nuk është në lartësi të pritshmërive të Zotit. Profesor Rifkin përgjigjet: “Zoti? Me ato që ka ngatërruar, ai mund të flasë vetëm me avokatin tim”. Çfarë ka bërë Zoti?

Woody Allen: «Unë do të doja t’ju kujtoja se ju jeni duke folur me një ateist. Nëse do të kishte qenë me të vërtetë krijimi i botës, i gjithësisë, kështu siç ekzistojnë dhe i njohim, do të ishte një krim.

Sigurisht nuk është bota më e mirë e mundshme.

Woody Allen: «Po tallemi? Është një botë e tmerrshme, e shëmtuar, tmerruese, e trishtuar, e pakuptueshme, për të cilën, nëse dikush ose ndonjë forcë është përgjegjëse, ajo forcë e veçantë, ajo njësi përgjegjëse duhet të përgjigjet për të gjithë këtë përpara një gjykate, madje edhe më e lartë se kjo e fundit”.

Si është gjendja shëndetësore e kinemasë sot?

Woody Allen: «Mendoj se ka shumë artistë në kinemanë amerikane. Regjisorë fantastikë, skenaristë, aktorë, aktore. Por struktura në të cilën ata punojnë është e ndryshme nga e kaluara, është më e brishtë. Vite më parë, kinemaja ishte argëtimi kryesor në Shtetet e Bashkuara, ndoshta në të gjithë botën. Ja përse funksiononte mënyra e punës së artistëve në kinema, njerëzit shkonin në kinema në masë dhe kinemaja kishte një ndikim të madh në kulturë dhe në jetën e përditshme, politike, sentimentale, të njerëzve kudo në Tokë. Një efekt shumë i rëndësishëm. Pastaj televizioni filloi të merrte yrysh dhe kinemaja u bë më pak tërheqëse, më pak joshëse, më pak e rëndësishme. Njerëzit nuk dëshironin më të shkonin në kinema sepse ishte shumë e shtrenjtë, sepse ishte shumë e ndërlikuar, sepse njerëzit mund të argëtoheshin pa mundin e të dalit nga shtëpia. Ekranet u bënë gjithnjë e më të mëdhenj, zëri në shtëpi u bë i shkëlqyer, ata që punonin në televizion filluan të investojnë më shumë fonde në prodhime. Kinemaja, si një fenomen kulturor, filloi të vdiste dhe teatrot filluan të mbylleshin, njëri pas tjetrit. Filmat e kineastëve të mëdhenj evropianë nuk u importuan më me të njëjtën frekuencë në Shtetet e Bashkuara, sepse teatrot nuk ekzistonin më, njerëzit nuk dilnin më për t’i parë, preferonin të qëndronin në shtëpi dhe të shikonin televizion. Kjo është arsyeja pse unë besoj se gjendja e kinemasë sot nuk është aspak e mirë. Nuk është se njerëzit po mungojnë: kineastët janë po aq të mirë, ata thjesht nuk kanë shansin të punojnë dhe të rriten siç ndodhte dikur. Mendoni autorët e shfaqur vite më parë që janë bërë regjisorë të shkëlqyer, si Martin Scorsese. Nëse Martin Scorsese do të fillonte sot, ai nuk do të kishte të njëjtat mundësi siç i pati në fillimet e tij. Ai do të kishte të njëjtin talent, por nuk do të kishte të njëjtin shans për të punuar në kinema, për të eksperimentuar, për të bërë gabime. Ato janë kushte prodhuese që nuk ekzistojnë më, dhe ato që ekzistojnë, gradualisht po zbehen, edhe tani që flasim unë dhe ti. Kështu që unë mendoj se gjendja e kinemasë sot, askund në botë nuk është siç ka qenë, që nga paslufta, dmth., ata kineastë evropianë që kanë ndikuar regjisorët amerikanë. Shikoni, ndikimi i tyre në kinemanë amerikane ka qenë i madh. Kinemaja amerikane është bërë më e mirë falë kinemasë evropiane. Njëherë e një kohë, kur takoheshin, njerëzit diskutonin filmin e fundit që kishte dalë. Tani është më lehtë të flasësh për seritë e fundit të transmetuara nga një platformë. Bernardo Bertolucci thoshte: “Seritë që shoh janë më të bukura se pothuajse të gjithë filmat e Hollivudit. Në fakt, i pres me padurim dhe nuk pres më filma, madje as nga ata me aktorë yje. Unë e gjej te fiction-i atë që nuk e shoh më në kinema. Filmat e mirë të këtij momenti janë për mua ata në seri, ata kanë rifituar kohërat kur kinemaja i priste në copa të vogla, i gëlltiste dhe i zhdukte; kohët e serialit janë ato të kinemasë që kemi dashur.”»

Ju a shihni seriale? Ju pëlqejnë?

Woody Allen: «Nuk i shikoj. Jo për ndonjë arsye të veçantë, thjesht sepse nuk më interesojnë. Kur dal për darkë dhe pastaj shkoj në shtëpi jam i lodhur, prandaj shikoj lajmet për gjysmë ore dhe më pas shkoj të fle. Por unë e kuptoj atë që thotë: është e mundur, në disa vjet, që shumica e familjeve, mbase të gjitha, do të kenë një kinema ose diçka të ngjashme, në shtëpi. Ekrane të mëdhenj me cilësi të lartë, zë të shkëlqyer. Dhe regjisorët më të mirë do të punojnë jo aq shumë dhe jo vetëm për të nxjerrë filmat në kinema. Në kinema, filmi mund të shfaqet për disa javë si një favor për ekspozuesit ose si një prezantim. Por financuesit nuk e duan filmin në kinema, ata duan ta transmetojnë atë në televizion dhe kjo është ajo që do të ndodhë përfundimisht: ata do të bëjnë filma që shkojnë direkt në televizion. Bertolucci kishte të drejtë: kinemaja që ekziston sot do të ekzistojë në të ardhmen si një seri televizive. Apo ndoshta si filma të bërë për televizion. Më duket e pashmangshme sepse, sidoqoftë, pedagogjikisht argumentohet se njerëzve u pëlqen të dalin, të darkojnë, të shkojnë në kinema dhe të ulen me shumë njerëz të tjerë, kjo nuk është e vetmja gjë. Fatkeqësisht, nuk është më kështu. Kur bëni sondazhet, rezulton se njerëzve nuk u pëlqen shumë të largohen nga shtëpia. Ata më tepër preferojnë të jenë në dhomën e tyre të ndenjies. Ndoshta ftojnë miq ose qëndrojnë me familjen e tyre. Ata nuk duan të presin në radhë apo të shpenzojnë për të blerë bileta për fëmijët dhe veten e tyre, por preferojnë të shtypin vetëm një buton, të ndezin një ekran të madh dhe të bëjnë që e gjithë familja të ulet kur të duan dhe jo në kohën e caktuar nga kinemaja.
Dhe pastaj është triumfi i mundësive: kur u pëlqen, shtypin një buton, sipas gjendjes shpirtërore, dhe shfaqet filmi që ata dëshirojnë, ai më i harmonizuari me gjendjen e tyre shpirtërore. Mund të jetë një serial televiziv i papublikuar, një film i ri i xhiruar nga një regjisor i nivelit të parë si Steven Spielberg-u për televizion ose mund të shikoni Hamilton-in, muzikor, drejtpërdrejt, apo edhe një film të Michelangelo Antonioni-t. Mendoj se, në mënyrë të pashmangshme, kjo do të jetë kinemaja e së ardhmes, e së ardhmes shumë të afërt. Nëse nuk është tashmë kinemaja e së tashmes. Pra, e përsëris, Bertolucci kishte të drejtë».

Në film, ju e bëni protagonisten të thotë: “Fundet e lumtur të Hollywood-it dukeshin të vërtetë”. Duket si denoncimi i një mashtrimi...

Woody Allen: «Unë jam rritur në vitet 40 dhe 50 dhe, siç thashë, shkohej shumë në kinema. Ekrani, tymi, kokoshkat dhe shumë njerëz që shihnin filmin me ty dhe ndienin të njëjtat emocione si ti. Shiheshin filma që, në pjesën më të madhe, ishin produkte komerciale që paraqisnin zgjidhje shumë pozitive për problemet e jetës: pothuajse të gjithë kishin një fund të lumtur. Në përgjithësi ata që binin në dashuri qëndronin së bashku përgjithmonë, fajtorët kishin fatin e duhur, heronjtë bënin gjërat e duhura, në luftë apo diku tjetër.
Dhe pastaj njerëzit jetonin në një mënyrë të caktuar, ata visheshin në një mënyrë të caktuar, arredimi i orendive të shtëpive ishte qetësues. Kjo ishte imagjinata me të cilën jemi ushqyer si fëmijë, me të cilën jemi rritur. Të gjitha gratë ishin të bukura, të gjithë burrat heroikë, të gjithë ishin zbavitës dhe të zgjuar, të gjithë të guximshëm. Gjithçka përfundonte mirë dhe kjo është ajo që mendonim se do të na ndodhte në jetë. Por nuk ndodhi ashtu. Gratë ishin shumë të zhgënjyera me burrat që përfundonin të takoheshin, sepse ata burra nuk ishin Clark Gable ose Spencer Tracy, ata nuk ishin James Cagney ose Humphrey Bogart. Dhe burrat, gjithashtu, ishin shumë të zhgënjyer sepse gratë nuk ishin Katharine Hepburn apo Rita Hayworth. Zgjimi nga fundi i lumtur ishte shumë i vështirë për brezin tim».

Rifkin’s Festival është i dashuruar me kinemanë evropiane. Ka sekuenca të frymëzuara nga Fellini, Bergman-i, Buñuel-i. Dhe një frazë e thënë nga Mort Rifkin-i: “Me Evropën, kinemaja është pjekur”. A është kjo një deklaratë mosbesuese ndaj kinemasë amerikane?

Woody Allen: «Gjatë Luftës së Dytë Botërore pamë shumë filma që ndihmuan për të mbajtur moralin lart, por në fund të luftës ne filluam të zgjedhim filma të neorealizmit italian dhe të nouvelle vague franceze. Personat e moshës sime, ne nuk ishim më fëmijë, por tashmë adoleshentë, filluan t’i shohin këta filma. Ne thamë: «Zoti im, këta janë novatorë, plot imagjinatë! Këtu ka një ballafaqim me realitetin dhe ato nuk janë histori të rreme, por shumë më afër jetës reale, të paktën siç e dinim ne. Ata ishin shumë më interesantë për t’u parë, personazhet më të rritur dhe jo budallenj apo të prerë me thikë. Filma shumë të thellë. Na tërhoqi shumë Ingmar Bergman-i apo Vittorio De Sica. Ishte një revolucion i vërtetë për brezin tim të adoleshentëve.
Më besoni, sa herë që shfaqej një film evropian në lagje, vraponim ta shihnim menjëherë. Për shembull, Fellini ishte shumë i rëndësishëm, një nga mjeshtrat e mëdhenj që frymëzoi shumë regjisorë amerikanë. Ashtu siç bëri Bergman-i dhe Truffaut, Godard-i, De Sica dhe Antonioni. Ne shihnim filmat e tyre, dhe ata të Fellinit në veçanti, sepse në këtë mënyrë ne formonim një kinema që mund të ishte art dhe jo vetëm një produkt tregtar apo arratisës. Ata autorë ishin mjeshtra, në kuptimin e duhur të termit».

Një batutë tjetër e filmit, drejtuar gjithmonë alter egos së regjisorit të ri që ka të bëjë me urinë në botë, është një pyetje, një pyetje e thjeshtë: “Përfytyro sikur ju të jeni kundër urisë në botë…”.

Woody Allen: «Shumë shpesh shoh që në festivalet e filmit ka shumë regjisorë që e marrin veten shumë seriozisht dhe bëjnë deklarata me zë të lartë. Ata shihen si autoritete, të aftë për të bërë komente të rëndësishme shoqërore, kur në të vërtetë nuk janë. Shpesh ata janë thjesht pretendues, filmat e tyre nuk janë aq të shkëlqyer, ata përpiqen ta bëjnë plotin të duket i rëndësishëm duke trajtuar një temë të rëndësishme, por produkti nuk është shumë i mirë.
Ndoshta ata flasin për luftën në Kongo, luftën në Afganistan apo për konfliktin arabo-izraelit, por filmat nuk janë të vlefshëm, edhe nëse temat me të cilat merren janë serioze. Shikuesit kanë tendencë ta marrin filmin shumë seriozisht kur tema është impenjative. Tani ka shumë pak artistë, nga ata të vërtetët. Dhe nuk janë ata që japin intervista me mendjemadhësi. Ata janë ata që në heshtje kryejnë punën e tyre, bëjnë filma të mirë dhe nuk përpiqen të shfrytëzojnë politikën e momentit ose temat më goditëse të ditës, për t’i bërë veprat e tyre të duken të rëndësishme.

Ju folët për historitë e lajmeve që ju kanë përfshirë, akuzat për ngacmime, në librin tuaj autobiografik: “Rreth asgjësë”. A doni t’i thoni diçka publikut italian?

Woody Allen: «Në fillim të karrierës sime në kinema, kur xhirova Take the Money and Run dhe Dictator of the Free State of Bananas dhe ata më thanë se Vittorio De Sica i kishte dashur aq shumë këta filma, audienca italiane më mbështeti, filloi të më mbështeste. Provova një ndjenjë të fortë mirënjohjeje. Në më shumë se pesëdhjetë vjet punë në kinema, publiku italian më ka qëndruar besnik, ata i kanë dashur filmat e mi dhe më pëlqen t’i bëj për spektatorët e vendit të tyre, më pëlqen të xhiroj në Itali. Çfarë mund të thotë një artist kur Italia, një nga farët e mëdhenj të kulturës në botë, e inkurajon gjatë gjithë karrierës së tij? Unë do të bëj çmos për ta bërë publikun italian krenar për mua për gjithë jetën time».

Midis shumë citimeve të qarta nga kinemaja e së shkuarës, ka një që ka të bëjë me një kryevepër të Luis Buñuel-it: “Engjëlli shfarosës”, të cilin ju e keni përmendur tashmë tek filmi: “Mesnatë në Paris”. Në atë film, të ftuarit e ahengut nuk mund të dalin nga një dhomë. Ekziston një mur i padukshëm që ua pengon këtë. Cili është, për ju, muri ynë i përjetshëm dhe i padukshëm?

Woody Allen: «Ka shumë njerëz që nuk mund të dalin nga vetja e tyre, Tennessee Williams tha më së miri kur deklaroi se të gjithë jemi të burgosur të lëkurës sonë, dhe kjo është dhoma nga e cila nuk dalim kurrë. Ne mund të ndryshojmë dhomën e jashtme, ne mund të ndryshojmë vendin, shtëpinë, por nuk mund të dalim nga lëkura jonë. Ne jemi të bllokuar nga kush jemi dhe duhet të durojmë dhimbjen e përvojave tona të jetës; askush nuk mund të vdesë për ne; ne gjithmonë vdesim vetëm dhe gjithmonë për veten tonë dhe këtu është vendi ku jemi bllokuar për mendimin tim. Në lëkurën tonë».

Një nga filmat tuaj dhe një nga historia e kinemasë, për ta çuar në një ishull të shkretë?

Woody Allen: «Unë ndoshta do të zgjidhja dy filma nga një regjisor tjetër, sepse nuk i shikoj kurrë filmat e mi. Për shembull: “Merr Paratë dhe Mbathja” apo “Diktatori i Shtetit të Lirë të Bananeve” që i xhirova në vitin 1968, nuk i pashë kurrë më. Do të isha shumë i lumtur të sillja: “Vjedhësit e Biçikletave” dhe “Iluzionin e Madh” apo edhe “Vjedhësit e Biçikletave” dhe “Vula e Shtatë”, ose “Vjedhësit e Biçikletave” dhe “Rashomon“. Mund të tregoja variante për titullin e dytë, por “Vjedhësit e Biçikletave” gjithmonë do ta zgjidhja, me siguri. Dhe nëse do të mund të sillja vetëm një, do të ishte një film i De Sica-s. Padyshim.

Ndoshta e mbani mend që kur erdhët në Kapitol si mysafiri im, unë, në drekë, ju prezantova me Oreste Lionello-n, i cili ishte aq shumë pjesë e suksesit tuaj italian…

Woody Allen: «E zbulova vetëm më vonë. Kur gjithçka filloi nuk e dija si ishte zëri, nuk e dija kush ishte aktori italian dublues i zërit, nuk dija asgjë. Por pas vitesh kur pashë se çfarë pritjeje pozitive patën filmat e mi në Itali dhe se dukej se njerëzit po kënaqeshin, fillova të kuptoja se personi që më huajti zërin këtu më kishte kthyer në një hero. Nuk e kisha takuar kurrë, kjo ishte hera e parë. Nuk e kisha kuptuar më parë: aktori që më dubloi po bënte një punë më të mirë sesa mund të kisha bërë. Kur e takova unë i isha shumë mirënjohës. Dhe jam i lumtur që ia thashë.»

Mort Rifkin thotë: “Ndoshta kam vetëm një muaj jetë dhe do të jetë patjetër muaji shkurt”. Le të themi që ju e shihni gotën gjysmë të zbrazët, gjithmonë.

Woody Allen: «Siç kam shkruar në autobiografinë time, unë kam qenë gjithmonë pesimist, që kur isha djalë i vogël, pa ndonjë arsye të mirë për të qenë i tillë. Unë kam pasur prindër të mirë, familja ime ka qenë e mirë me mua, kam pasur një fëmijëri të mirë, por, për disa arsye, kam qenë gjithmonë pesimist. Dhe asnjëherë nuk e dija pse. Deri me sot”.

Sa i rëndësishëm është xhazi, të cilin ju adhuroni dhe e luani, në punën tuaj?

Woody Allen: «Unë gjithmonë kam dashur ta vë muzikë xhaz në filmat e mi, kjo është arsyeja pse zakonisht nuk punësoj kompozitorë. Thjesht kaloj nëpër koleksionin tim të disqeve dhe zgjedh muzikën e duhur të xhazit. Një ndjesi më drejton, një ndjenjë instiktive. Unë e dua shumë muzikën amerikane, xhazin, popin, Gershwin-in, Sidney-n Bechet-im, George Lewis-in dhe të tjerë. Ata janë njerëz që i kam dashur gjithmonë. Filmat e mi shprehin mirënjohjen time për ta dhe unë përdor muzikën e tyre, sepse ndiej që ai është shoqërimi i përsosur për ato që dua të them me historitë e mia.”

Po përmend dy data vendimtare në historinë amerikane: Vdekja e John Kennedy-t dhe 11 Shtator, 2001.

Woody Allen: «Kur Kennedy u vra, unë isha në Los Angeles, duke luajtur në kabaret. Isha humorist dhe isha në dhomën time të hotelit për të shkruar një skenar. Ndeza televizorin, dëgjova lajmin se ai kishte vdekur, pashë televizor për pesë minuta dhe pastaj e fika dhe u ktheva të shkruaja skenarin tim. Në atë kohë isha shumë ambicioz dhe shumë i përkushtuar në punën time… Më 11 Shtator isha në kuzhinë me gruan time dhe dikush më tha se çfarë kishte ndodhur. Edhe unë fillova të dëgjoja lajmet dhe mbaj mend që shkova në spital për të dhuruar gjak. Por ata nuk donin ta merrnin. Ata më vështruan dhe nuk donin të dëgjonin arsyet. Më thanë: “Jo, ne nuk e pranojmë.” dhe më dhanë një sanduiç për të ngrënë”.

Ju jeni ndër të paktët regjisorë që keni ndërtuar botën tuaj të fantazisë. Fellini e bëri. Një film i tij njihet midis mijëra filmave. Si është bota e Woody Allen-it?

Woody Allen: «Nuk është një botë reale. Kur isha djalosh shkoja në kinema për t’ia mbathur, e kaloja të gjithë kohën duke parë filma për të shpëtuar nga bota reale. Pastaj, si i rritur, bëra filma dhe kaloja një vit të tërë duke punuar me kostumet, skenat, aktorët. Unë gjithmonë kam qenë i fiksuar me gjëra të rreme, histori të rreme. Unë e kam kaluar jetën time duke shmangur realitetin dhe dua të vazhdoj ta shmang. Nuk më pëlqen, kurrë nuk më ka pëlqyer dhe bota ime është një botë që nuk është reale. Është një botë më e mirë se ajo reale. Nuk është aq brutale dhe e tmerrshme.

Përktheu: Arlinda Guma

Marrë nga: Corriere Della Sera