Author

Admin - page 137

Admin has 1814 articles published.

DHURATAT E ERËS-Hilde Domin-Përkthyer nga Hans-Joachim Lanksch

in Letërsi/Në kujtim të Hans-Joachim Lanksch/Përkthim/Tharm by

Dhuratat e erës-Hilde Domin

 

Ajri – arkipelag

ujdhesash kundërmuese.

Shtëllunga lulesh blini e sanës diellore

t’ambla t’afërta

qëndrojnë e më presin

sikur të më mbështillnin shami,

prej kohësh

nga strehë e butë

endë nga e ama.

 

Unë jam posi në andërr

e memzi s’u zë besë

dhuratave të erës.

Më kapin

re butësie

dhe lumtunia ma ngul

dhambin e vet picrrak

mu në zemër.

Përktheu nga originali: Hans-Joachim Lanksch

You might be interested in

Intervistë me George Saunders, fitues i Man Booker Prize, 2017

in Letërsi by

Intervistë me George Saunders, fitues i Man Booker Prize, 2017

Stephanie Valente: Si përballeni me bllokimin e shkrimtarit?

 George Saunders: Më pëlqen ideja e David Foster Wallace-it se bllokimi i shkrimtarit ndodh kur ai vendos një stekë tepër të lartë për veten. E dini, shkruani një rresht që nuk e përmbush “standartin e kryeveprës” , e fshini të turpëruar, shkruani një rresht tjetër, e fshini. Shpejt kalojnë orë të tëra dhe ti je një dështak që ke qëndruar për shumë orë para ekranit bosh të kompjuterit. Ilaçi, për mua, ka qenë të ndjerit mirë me procesin e rishikimit, duke i parë rreshtat të dobët në fillim si pikënisje. Nëse e njihni rrugën që ju çon nga e dobëta tek më e mirë dhe pastaj tek e mira, nuk tronditeni nga rrëmuja e fillimit. Kështu, të shkruarit lind prej teje, por nuk je ti. Kemi këtë luftën e përjetshme mes dy pikëpamjeve: 1. Shkrimi i mirë letrar është hyjnor dhe zbret nga lart përnjëherësh, dhe 2. Shkrimi i mirë letrar zhvillohet, me anë të rishikimit, dhe nuk është proces i formulimit të papritur, të pandryshueshëm, por proces i vazhdueshëm hulumtimi. Parapëlqej dhe mbështes  pikëpamjen e dytë dhe në të vërtetë më duket emocionues fakti që zbulojmë atë që mendojmë duke u përpjekur (pa ia dalë fillimisht) për të shkruar. Dhe jemi ne që marrim me qindra vendime të vogla, për detaje nga më të ndryshmet, sipas asaj që na dikton shija jonë letrare.

Cilat janë ato vepra jo-letrare të kulturës: film, shfaqje televizive, pikturë, këngë, pa të cilat nuk e përfytyroni dot jetën tënde?

Komedia “Monty Python dhe Graali i Shenjtë”. Përdor si lëndë të parë një material që të jep shumë dorë, politikën, dhe pavarësisht nga kjo, përsëri bëhet argëtuese nëpërmjet ironisë, duke çjerrë maskën e vetes, dhe me marrëzinë. Për mua, kjo komedi përbën një zbulim për librin tim të parë, pasi tek ai munda të bëj njësh dashurinë time plot pasion për këtë film, me dëshirën për të “qenë letrar”. Kuptova se dallimi mes “argëtimit” dhe “letërsisë” në nivele të larta, nuk kishte kuptim, nëse biem dakord që qëllimi i vërtetë është përcjellja e realitetit të çastit. Skena më e bukur për mua është ajo kur mbreti kalon hipur mbi kalë afër dy fshatarëve dhe ndodh ky dialog:  “Nga e di ti që ai është mbret? – pyet njëri. “Se nuk është për ibret” përgjigjet tjetri. E përsosur!

Cila është këshilla më e mirë që ju kanë dhënë për të shkruarit?

Dikur, kur isha student, takova në një cep të sallës ku organizohej një mbrëmje, mentorin dhe heroin tim Tobias Wolff. E sigurova që nuk shkruaja më komedi fantastiko- shekncore dhe se po shkruaja “letërsi të vërtetë.”  Ai siç duket e parandjeu se 1. se nuk ishte kjo qasja që do bënte të shkruaja veprën time letrare më të mirë, por 2. Nuk donte të më kundërshtonte (vetëm koha do të tregonte nëse kisha pasur të drejtë. Por ai thjesht më tha: “Mos e humb magjinë.” Kjo është ajo që bëra për afro katër vjet.  “Këshilla” u bë pjesë e plotë e imja ditën kur bëra zbulimin që do të çonte në librin tim të parë, domethënë atëherë kur magjia (më në fund) u kthye.

Ajo që shkrova më pas ishte zbavitëse dhe me gjasë e këndshme. Lindi prej lënde letrare të gëzueshme dhe ngacmuese, jo prej materiali letrar të ngurtë dhe nuk u shkrua duke bërë kontroll të rreptë të procesit. Kur m’u kujtua papritur këshilla e tij ajo shërbeu si një përshpejtuese e shkrimit dhe nuk e harrova kurrë më pas se “magjia” duhet të jetë fjala kyçe, e cila e shpie prozën diku për të bërë diçka që nuk ke mundur ta parashikosh në fillim.

Kështu, ky parimi i procesit të shkrimit, që zhvillohet jo duke u drejtuar nga koka (idetë, konceptet, planet) por nga zemra (duke ecur para rresht pas rreshti, duke i besuar, duke u përpjekur të komunikosh dhe të argëtosh një lexues të përfytyruar, duke e pranuar atë që humbet (madje duke e parë këtë si tregues se historia do të jetë më shumë se ajo që kam në mendje) është parim që e kam pasur gjithmonë si orientues dhe më ka bërë të arrij në përfundimin që kur tërhiqet vetja, është diçka tjetër që rend t’ia zërë vendin, dhe kjo gjë është më e zgjuar, më e këndshme dhe thjesht më e besueshme se vetja, p.sh. vetja që ne krijojmë me anë të kontrollit dhe reflektimit.

Cili ishte libri i parë me të cilin u dashuruat?

Ishte Johnny Tremaine me autore Esther Forbes-in. Mësuesja ime e klasës së tretë, motër Lynett-a ma dha fshehtas të tjerëve, duke më thënë se e kishte marrë për mua në bibliotekë, sepse ajo e kishte kuptuar që për mua librat e mësimeve ishin të mërzitshëm, por (dhe kjo ishte më e rëndësishmja), murgeshat e tjera nuk ishin të kënaqura me veprimin e saj sepse mendonin se libri do të ishte “shumë i vështirë” për mua. Sa tërheqëse! Ishte libri i parë që lexoja dhe që kishte vërtetë stil, e ndieja që Forbes-i i kishte kushtuar vëmendje çdo rreshti dhe e ndieja edhe sa shumë i dobishëm mund të ishte për mua. Kur e shfletoja librin, të ngjallte një ndjesi që nuk e kisha përjetuar më parë. Mund të shihja një dhomë, të ndieja aromën e ushqimit dhe gjërave që nënkuptoheshin në rrëfim dhe përfytyroheshin prej meje sikur të ishin aty, një puhizë e lehtë, një personazh që largon flokët që i kanë rënë mbi sy ndërsa fliste. Kështu, kjo ishte hera e parë kur ndjeva deri-diku se vëmendja ndaj fjalisë ndikonte në mënyrë të drejtpërdrejtë në aftësinë e lexuesit për t’u përhumbur në botën e përfytyruar. Pra, fjalia e krijonte botën, nuk bënte thjesht përshkrimin e saj.

Një gjë tjetër që më ndodhi ishte se nisa të mendoj me gjuhën e Forbes-it dhe bota ndryshoi pas kësaj, e shihja ndryshe, por edhe ishte ndryshe. E vija re ndryshe, nëpërmjet gjuhës, ndërsa u përpoqa ta imitoj. (Murgeshat çapiteshin mbi beton, këmbët mezi kapeshin nga syri, ndërsa retë dyndeshin poshtë.) Atëherë kuptova se stili nuk është sipërfaqësor, mendimi e krijon botën, dhe këtë imitova. Kohët e fundit, hasa një kopje të Mr. Cub, autobiografinë e Ernie Banks, bashkëautore me Jim Enright, dhe duke e lexuar kuptova se sa shumë kishte të bënte me zhvillimin tim si individ duke e pasur Banks si model. Një njeri i tillë bujar, pozitiv, që e kishte kuptuar se kishte shumë përgjegjësi në këtë lëmë dhe gjithmonë përpiqej të gjente më të mirën tek të tjerët.

A keni ndonjë libër të një autori tjetër që do të donit ta kishit shkruar ju?

Do të doja të kisha shkruar “Palltoja” të Nikolaj Gogolit. Ndjeshmëria e asaj historie është e përsosur. Gogoli në njëfarë mënyre ia del të na bëjë që ne të ndiejmë simpati për personazhin kryesor pa qenë nevoja të ketë karakterin e një shenjti. E vë në lojë atë, por njeherësh duke e dashur. Ai qelbet erë, është nga ata që nuk do të doje ta kishe rrotull teje, por prapëseprapë ndiejmë se duam t’i dalim zot.

Mendoj se Gogoli e modelon prozën me një lloj dashurie kristiane, në njëfarë mënyre na edukon me atë ndjenjën që kemi vërtet, vërtet ta besojmë se të gjithë jemi vëllezër dhe motra. Dhe ai e bën këtë duke na bërë të duam dikë që me të vërtetë është “më pak i ngjashmi me ne”, i papëlqyeshëm, pedant, nga ata që bëjnë çmos të jenë të padukshëm dhe, ne e ndiejmë se ai mund të mos jetë i këndshëm as për dikë që i përket një shtrese më të ulët se ai në hierarkinë shoqërore, duke qenë ndoshta i prapambetur. Pra përbën një sukses letrar që kërkon fuqi dhe guxim krijues. Dhe kurrë nuk ngjan predikues, porse i vetvetishëm, argëtues dhe formalisht shumë eksperimentues, duket sikur po mbaron dhe pastaj vijon sërish rrëfimi më i gjallë se më parë.

Është po ashtu intriguese që Gogoli, si individ, ishte shumë i ndërlikuar. E mbylli jetën politikisht si konservator kritik duke iu kundërvënë veprave gjeniale të mëparshme. Pra, më pëlqen kjo ideja që ne nuk jemi qenie të pandryshueshme, ndryshojmë gjatë gjithë jetës sonë, dhe do të krijojmë veprën tonë më të mirë, ndoshta në një kohë dhe vend që nuk e zgjedhim ne dhe jo sipas ndonjë kredoje krijuese, por në të vërtetë ndodh vetvetishëm duke lindur ajo-që-s’e-dimë, diçka për të cilën do të na vijë keq më pas.

Përktheu: Granit Zela

You might be interested in

Njerëz mbi urë-Wislawa Szymborska-Nobel 1996

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Njerëz mbi urë-Wislawa Szymborska-Nobel 1996

 

Një planet i çuditshëm, me njerëz fort të çuditshëm
që janë subjekte të kohës, pa dashur ta pranojnë.
Mes mjeteve të tjera të shprehjes së këtij refuzimi,
ata bëjnë piktura, si kjo që vijon:
Në pamje të parë s’ka asgjë të veçantë.
Duket uji.
Duket njëri nga brigjet.
Një barkë, mundimshëm, lundron kundër rrymës.
Mbi ujë ka një urë dhe mbi urën ca njerëz.
Duket qartë që njerëzit ngutin hapat
sepse prej një reje kanosëse
ka nisur shiu litar.
Kleçka është se asgjë s’lëviz, se asgjë nuk ndodh.
Reja nuk ndërron as formë, as ngjyrë.
Shiu mbetet ashtu, as pushon, as shtohet.
Barka lundron pa lëvizur.
Dhe njerëzit mbi urë po vrapojnë
në të njëjtin vend si më parë.
E pamundur të shmangësh ndonjë koment.
Kjo pikturë nuk është aspak e pafajshme.
Koha është ndalur.
Dhe ligjet e saj nuk pranohen më.
I është mohuar çdo ndikim mbi rrjedhën e gjërave,
është nëpërkëmbur e poshtëruar.
Për shkak të dorës rebele
të njëfarë Hiroshige Utagawa
(person tashmë i vdekur ashtu siç duhet),
kohës iu morën këmbët dhe u rrëzua.
Mund të jetë thjesht një rreng,
një akord në rangun e ndonjë galaktike,
por, që të jemi brenda, le të shtojmë
edhe një koment të fundit:
Breza të tërë
e kanë gjykuar të drejtë
ta vlerësojnë lart këtë pikturë,
ta ardhurojnë e të emocionohen.
Ka madje nga ata që s’mjaftohen me kaq.
Shkojnë aq larg sa dëgjojnë zhurmën e shiut,
ndiejnë ftohmën e pikave në qafë e në shpinë,
shohin urën dhe njerëzit mbi të
si të qenkëshin ata vetë,
në po atë vrap që s’do mbërrijë kurrkund,
në po atë udhë pa fund që mbetet për t’u bërë.
Dhe kanë guximin të këmbëngulin në të tyren
se në të vërtetë ndodh pikërisht kështu.

 

Përktheu: Alket Çani

You might be interested in

QESHJA-Wislawa Szymborska

QESHJA-Wislawa Szymborska   Vajzuken që isha – e njoh, natyrisht. Kam ruajtur ca fotografi nga jeta e saj e shkurtër.

Më interesant apo tërheqës është lajmi kur një politikan shkon me pushime verore, se sa lajmi mbi një artist që me mundësitë e tij arrin të shkojë në një festival filmi/Bisedë me regjisorin Ibër Deari

in Biseda/Kinema by

Iber Deari është një regjisor i ri, shqiptar i Maqedonisë së Veriut. Kohët e fundit ai ka qenë anëtar jurie në një Festival Filmi në New Jork, Manhattan. I pyetur mbi këtë eksperiencë ai thotë se është një ndihmesë për të menduar larg kufijve, ndërsa në lidhje me përkrahjet e munguara institucionale ai thekson:

Kam konkuruar vazhdimisht dhe nuk kam fituar fonde, kështu që falë teknologjisë, e cila sot është shumë e lirë, si dhe falë shokëve të mi që kanë shumë pasion për filmin, ne, së bashku, jemi mbledhur dhe kemi bërë filma me buxhet që e kemi pasur vetë. D.m.th. filmat kanë qenë të vetëfinancuar. Jam i lumtur nga rezultati i tyre, pasi e kam kuptuar që shkolla e vërtetë e filmit nuk mësohet në shkollë, por në sheshxhirim.

Bisedoi: Arlinda Guma

Arlinda Guma: Një regjisor i ri shqiptar i Maqedonisë së Veriut bën pjesë në jurinë e një festivali filmi në USA. A u ekzaltuan mediat kombëtariste me këtë fakt apo kjo është diçka e zakonshme në vendin tuaj? Si ishte eksperienca juaj në atë ngjarje të kinemasë?

Ibër Deari: Unë jam mirënjohës ndaj të gjitha mediave dhe gazetarëve që japin maksimumin për t’i promovuar artistet e rinj, si në Maqedoni, por edhe ata që janë jashtë Maqedonisë… Ideja është që lajmet për kulturë, art, shkencë, etj., nuk janë lajme që kanë shumë interes tek njerëzit. Kështu që, edhe gazetarët detyrohen të shkruajnë më shumë për atë që popullit i intereson, e çka më shumë si; politika dhe showbizi. Ndërsa më interesante është që kohëve të fundit politikanët janë bërë më artistë se sa vetë artistët, aktorë super të mirë, dhe nga suksesi i tyre ne aktrim ata kane arritur të bëhen më të famshëm nga të gjithë. Dhe ky është një lajm që shitet shumë. Më interesant apo tërheqës është lajmi kur një politikan shkon me pushime verore, se sa lajmi mbi një artist që me mundësitë e tij arrin të shkojë në një festival filmi apo në një xhirim filmi jashtë vendit të tij…
Për sa i përket eksperiencës sime në këto ngjarje të kinemasë, ajo është mjaft produktive dhe ndihmon shumë në zhvillimin tim si regjisor, me kontakte të autorëve të huaj dhe me kultura të ndryshme që i takoj në festivale. Kjo të ndihmon që të mendosh më shumë dhe gjithashtu ndikon në filmbërje, në mënyrë që filmat të jenë sa më universalë, për një shoqëri më të gjerë. Duhet të mendojmë sa më larg kufijve, pasi kinemaja nuk njeh kufij.

Arlinda Guma: Duket se keni hyrë vrullshëm në botën e kinemasë, filmat tuaj kanë fituar disa çmime. Duke patur parasysh se filmat kërkojnë buxhete të konsiderueshme, sa e vështirë është për një regjisor të ri të gjejë fonde? Sa mirëkuptuese tregohet Ministria e Kulturës së Maqedonisë me të rinjtë shqiptarë të artit?

Ibër Deari: Është e vështirë të gjesh fonde dhe akoma më e vështirë të gjesh përkrahje nga institucionet kulturore. Unë jam nga ata regjisorë të rinj që nuk pres përkrahje nga agjencia e filmit. Kam konkuruar vazhdimisht dhe nuk kam fituar fonde, kështu që falë teknologjisë, e cila sot është shumë e lirë, si dhe falë shokëve të mi që kanë shumë pasion për filmin, ne, së bashku, jemi mbledhur dhe kemi bërë filma me buxhet që e kemi pasur vetë. D.m.th. filmat kanë qenë të vetëfinancuar. Jam i lumtur nga rezultatit i tyre, pasi e kam kuptuar që shkolla e vërtetë e filmit nuk mësohet në shkollë, por në sheshxhirim. Pastaj kemi arritur disa çmime mirënjohjeje dhe “shëtitje” nëpër festivale dhe në këtë mënyre kemi krijuar më shumë raporte me artistë të tjerë, si dhe kemi nxitur motivimin për të vazhduar me më shumë filmbërje.

Arlinda Guma: Si ndahen çmimet në Maqedoni? (Apo gjithkund Albanian Style… Kap për xhakete disa të njohur dhe pastaj katapultohesh drejt e në Olimp?)

Ibër Deari: Nëse është fjala për festivalet e filmave apo në përgjithësi edhe për ngjare të tjera kulturore, nuk di si të përgjigjem, është një kohë e gjatë që nuk kam qenë pjesëmarrës në ndonjë festival garues në Maqedoni, por mund të them se këtu tek ne nuk kap askënd për xhakete, por ata të kapin ty dhe mundohen të të ngrenë lart drejt e në Olimp. Sigurisht, nëse ti je ndokush tek i cili ata kanë interes… Ёshtë krijuar një “elitë” njerëzish që vendosin (për interesat e tyre) se kush duhet të ngjitet më lart, ata të cilët mundohen dhe vendosin që vetëm fëmijët dhe të afërmit e tyre të lartësohen. Si për interesat e tyre familjare, si për interesat e tyre politike.
Jam i lumtur që nuk vij nga një familje artistësh, dhe se filmin, artin, e kam mësuar vetë, ashtu siç e dua unë, të jem i lirë në atë që dua ta konsumoj, e nuk e kam të imponuar as nga familja e as nga profesorët. Artisti duhet të jetë i lirë në vizionin e tij, pasi arti i imponuar nuk komunikon më larg se në familje!

Arlinda Guma: I shihni filmat e regjisorëve të Shqipërisë së viteve të fundit? Nëse po, ç’mendim keni? Po filmat e hershëm shqiptarë, i shihni?

Ibër Deari: Nga Shqipëria, ne, çdo herë presim SHUMЁ filma të mirë. Filmat e hershëm shqiptarë, pa marrë parasysh propagandën që kanë pasur, janë filma të realizuar shumë mirë, filma qe kemi parë që fëmijë, dhe po t’i shikosh edhe sot kane fuqi imazhi. Kurse një gjë më pengon te filmat e rinj ose autorët e rinj, do të doja nga ata të jenë më të pavarur… të kenë një zë të tyre, nuk e di sa mundem të jem i qartë me këtë përgjigje, por të marrim si shembull filmin kosovar; ata janë shumë më të suksesshëm, pasi kanë krijuar shumë dhe kanë gjetur një zë autorial.

Arlinda Guma: Keni qenë ndonjëherë i ftuar në ndonjë eveniment kulturor në Shqipëri? Sa bashkëpunuese janë ministritë përkatëse në këtë drejtim?

Ibër Deari: Jo nuk mbaj në mend të kem qenë i ftuar në ngjarje kulturore, mendoj që mungon një bashkëpunim apo një përkrahje… Ftesat e mia në Shqipëri kanë qenë ato të mediave, emisioneve. Kam qenë në Shqipëri në Festivale Filmi si “Tirana Film Fest” apo në ndonjë workshop si në Balkan Film Market dhe kam kaluar shumë mirë, kam qenë i mirëpritur nga organizatorët. Mendoj se Ministria e Kulturës mund të bëjë diçka më shumë për artistët, regjisorët e rinj që janë në Maqedoni, nuk jemi shumë.


Arlinda Guma: Në filmat tuaj, ka më shumë prioritet skenari apo ju jeni i shkollës së Godard-it?

Ibër Deari: Skenari është baza, pa një skenar të mirë nuk e di si mund të kemi një film. Por është edhe një gjë që unë fort e besoj; koncepti dhe ideja se si do ta realizosh atë skenar. Se ka shume regjisorë që kanë në dorë një skenar brilant dhe në fund e bëjnë një film të keq. D.m.th. jo çdo herë skenari i mirë është film i mirë, skenari pa një imazh dhe koncept interesant të regjisorit mund të mbetet vetëm një skenar i shkruar mire…

Arlinda Guma: A ja qëllojnë gjithmonë regjisorët kur i shkruajnë vetë skenarët? A mund të jesh një regjisor i mirë pa qenë domosdoshmërisht një regjisor autor i mirë?

Ibër Deari: Nuk e di sa ia qëllojnë, por mendoj se është mirë tek ne që regjisorët t’i shkruajnë skenarët vetë, pasi i dinë kushtet se sa kanë mundësi për ta realizuar atë skenar… Unë, si regjisor, jam ai që dua të rrëfej një tregim dhe dua të jetë tregimi im. Nuk e di sa mund të më pëlqejë një skenar i ndokujt tjetër nëse nuk e fus pak veten time aty. Unë, duke e shkruar skenarin, mendoj muzikën, skenën dhe montazhin, kjo ndoshta është një arsye pse çdo herë insistoj të jem edhe vetë skenarist apo bashkëskenarist.
Mund të jesh regjisor i mirë pa qenë edhe regjisor autor, por kurrë nuk do mund të jesh një regjisor i madh, do të mbetesh vetëm i mirë.

Arlinda Guma: Ç’mendim keni për filmin që trajton një temë të angazhuar? Ku qëndron rreziku i dështimit me këtë temë?

Ibër Deari: Unë kam frikë nga temat e angazhuara. Rreziku qëndron tek sinqeriteti i autorit dhe tek mungesa e shpirtit të tij. Nëse autori nuk është i sinqertë, çfarë pret të shikosh nga ai film.

Arlinda Guma: Cilët janë autorët tuaj të preferuar në letërsi?

Ibër Deari: Vazhdimisht lexoj letërsi për film, nga autorë të huaj për filmbërje dhe masterclass, por këtu do të ndaj 3 vepra ndryshe që kam lexuar së fundmi.
1. Merkuna e Zezë nga Agron Tufa – nga veprat që kisha pasur dëshirë ta realizoj në film.
2.Profeti – Khalil Gibran
3.Tjetri si unë – Jose Saramgo

Arlinda Guma: Cilët janë regjisorët që ju kanë frymëzuar më së shumti? Nëse do të ishit duke biseduar me ta me një gotë vere përpara, cilat do të ishin pyetjet që do të donit t’u bënit?

Ibër Deari: Nga regjisorët e parë është SERGIO LEONE, e pastaj vazhdojmë me Tarantinon dhe plot të tjerë. Nuk më kujtohet ndonjë pyetje momentale, por sigurisht bisedë e gjatë për filmat e tyre dhe filmat e të tjerëve. E sigurt që biseda jonë do të kishte zgjatur me ditë të tëra!

Arlinda Guma: A është Maqedonia një vend filmik? Dua të them; harmonioz me celuloidin…

Ibër Deari: Mendoj që po, ka mjaft vende të bukura ku mund të bëhen xhirime…

Arlinda Guma: Më përshkruani një vend piktoresk të qytetit tuaj, për të cilin nuk do ta linit kurrë Maqedoninë…

Ibër Deari: Edhe po të ishin Piramidat në Maqedoni, unë prapë do ta lija… Sigurisht që ka vende të bukura, por për të jetuar këtu duhet diçka më shumë se e bukura.

You might be interested in

Kur lisat e mëdhenj rrëzohen-Maya Angelou (1928 – 2014)

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Kur lisat e mëdhenj rrëzohen-Maya Angelou (1928 – 2014)

Kur lisat e mëdhenj rrëzohen

shkëmbinjtë në kodra tunden vendit

luanët bëhen njësh me tokën

fushave oshëtima jehon

edhe elefantët nisin e kërkojnë 

një vend ku të fusin kokën

 

Kur lisat e mëdhenj rrëzohen

në male

gjallesat e vogla nuk ndihen,

shqisat nga frika

e humbjes u mpihen


Kur njerëzit e mëdhenj vdesin

ajri përreth nesh nis të soset,

bëhet i thatë, mbytës

mezi marrim frymë me hope

sytë na shohin lëndimthi

gjithçka i la kësaj bote

kujtimet papritmas ia behin

shohim pas, gjejmë fjalë

të ngrohta që s’u thanë

asnjëherë

shëtitje që s’u bënë

në asnjë pranverë


Kur njerëz të mëdhenj vdesin

qenësia jonë e lidhur fort

me ta, shembet.

shpirtrat tanë

kërkojnë burimin

e përhershëm

tani struken, vogëlohen,

mendjet tona

kanë marrë forcë

dhe fuqi prej tyre

tani janë në bosh

e s’ka njeri të na thotë

se duhet ta ndalim zemërimin

ndaj asaj shpelle të errët

të panjohur e të ftohtë

Dhe kur njerëzit e mëdhenj vdesin

pas njëfarë kohe paqja lulëzon,

pak e nga pak, përherë

ndryshe për secilin nga ne,

boshi mbushet me  shkreptima

drithëruese jete, shqisat tona

nisin të reagojnë, por asgjë

kurrë s’do të jetë si më parë

na thonë ato.

por ata ishin, ata ishin.  Prandaj

ka shpresë se ne mund jemi,

më të mirë. Po ka shpresë,

sepse ata ishin.

Perktheu: Granit Zela

 

You might be interested in

I vetëm-Maya Angelou

I vetëm-Maya Angelou I shtrirë, bluaja në mendje Natën mbrëma Një strehë për shpirtin kërkoj qëkuri Një vend ku uji

Grua e hatashme-Maya Angelou

Grua e hatashme-Maya Angelou   Gra të pashme duan ta dinë ndërsa bëjnë çudi Kur s’jam topmodele pse josh si

Përsëri ngrihem-Maya Angelou

Përsëri ngrihem-Maya Angelou (1928 – 2014)   Mund të thuash ç’të duash kudo lart e poshtë Gënjeshtra me bisht që

Bukowski mbi mitin e krijuar rreth tij

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Fragment nga një  intervistë:

Isha në tren një ditë, dhe ndjeva që njerëzit po shihnin nga unë. E dija ç’do vinte pas kësaj, kështu që u ngrita të lëvizja. 
E dikush më tha: “Më falni?” 
Dhe unë i them:”Po, si është puna?”
Ai tha:”Mos jeni gjë Bukowski?”. 
Unë i them:”Jo.” 
Ai thotë:”E marr me mend se njerëzit ua bëjnë këtë pyetje vazhdimisht. Apo jo?” 
“Po”, ia kthej dhe bëj tutje.
Ti e di, e kemi diskutuar këtë edhe më parë. Nuk ka gjë më të mirë se privaciy-ja. Shiko, unë i dua njerëzit. Është gjë e bukur që ata mund të kenë pëlqyer librat e mi dhe gjithë atë… por unë nuk jam libri, më kupton? Unë jam ai djali që e shkroi, por unë nuk dua që ata të vijnë dhe të hedhin trëndafila mbi mua… apo ndonjë gjë tjetër… Dua që ata të më lënë të marr frymë. Ata duan të rrinë me mua. Ata mendojnë se unë do t’u sjell ca prostituta, muzike të fortë, dhe se do qëlloj me grusht ndokënd…. Ke parsysh… Ata lexojnë tregimet…
Mutin, këto gjëra kanë ndodhur 20 apo 30 vjet më parë, vogëlushe!-Charles Bukowski

 Përktheu: Arlinda Guma

You might be interested in

Shiu-Charles Bukowski

Shiu-Charles Bukowski një orkestër simfonikeekzekutohet një stuhi, po luhet një uverturë e Wagner-it e njerëzit lënë vendet e tyre nën

Mirësevini në Zall-Bastar!-Ali Luca

in Në kohërat e kolerës by

Shtëpitë në formë kullash janë më hijerënda. Ngjajnë me poemat që lindin nga një plagë, por që shkaktojnë plagë. Një mbyllje brenda vetes dhe një hapje kërcënuese nga dritaret e ngushta që këtu u thonë “penxhere”.

        Ali Luca

Peizazhe katundi të Shqipnisë së Mesme

“…Lugati i Selitës dilte natën në Shkallë të Tujanit dhe trembte kuajt e katundarëve dhe hidhte njerëz në lumë…” – nga një tregim me titull:“Lugati i Selitës”, i shkruar nga një gazetar Italian (me pseudonim), që i vizitoi këto katunde në kohën e Mbretit Zog, që këtu quhet “Koha e Mretnisë”.

Kur e sheh këtë vend nga lart, nga maja e ndonjë kodre a mali, duket si një dhëmballë e gërryer nga kariesi. Boka grilli me shumë erozion. Por mund të shohësh ndonjë bllok pishash të izoluara, që këtu u thonë: “Pishat e Enverit”, që ngjajnë si nishane qimegjelbër në nofullën eshtake të malësorëve.

Katundi ka dy rrugë. Njëra është ajo automobilistike, që këtu i thonë “Xhadja e Maqinës.” Një zhaurimë çakulle e pluhuri. Tjetra është rrugë ujore, që këtu i thonë “të dalësh me skaf”. Skafi është një varkë pa motor, që shtyhet nga i zoti i skafit nëpërmjet lopatave. Këtu i thonë “Skaf me Palla”.
Shtëpitë e katundit janë të ndërtuara me gurë. Janë në formë kullash dhe shtëpi me ballkone druri, që këtu u thonë “Shtëpi me Divanhane”.
Shtëpitë në formë kullash janë më hijerënda. Ngjajnë me poemat që lindin nga një plagë, por që shkaktojnë plagë. Një mbyllje brenda vetes dhe një hapje kërcënuese nga dritaret e ngushta që këtu u thonë “penxhere”.
“Shtëpitë me Divanhane” kanë një karakter më të butë. Pema shekullore e manit në oborr hedh një hije melankolike.
Shtëpitë kanë dhomën e miqve, që këtu i thonë “çardak”, kanë kuzhinën, gjithmonë të ndarë nga dhoma e miqve, që këtu i thonë “shpija e punëve” dhe “odën e nuses.” “Oda e nuses” është dhoma ku flenë djemtë e shtëpisë me nuset e tyre. Pjesa me erogjene e shtëpisë. Rri e kyçur. Me perde të trasha, që këtu u thonë “kundratyl”. Fsheh ojna, aromë njeriu dhe parfumi. Kjo aromë e veçantë e odës është menjëherë e dallueshme dhe është aq prezente, sa gati tenton të kthehet në një mobilje me konture fizike.
Në fund të oborrit ndodhet VC-ja, që ndonjëherë këtu i thonë “hale” dhe ndonjëherë e quajnë “zyrë”. VC-ja është më e madhe se koteci i pulave dhe më e vogël se koteci i misrit. Nëse është me dërrasa; çfarë bëhet brenda shihet jashtë. Koteci i pulave është më i fortifikuar për shkak të dhelprës, që këtu e quajnë “skile”. Ndërtimi më i vogël është steli i qenit. I shtruar me byk. Qeni përgjumet para stelit, i lidhur me zinxhirë, që këtu i quajnë “hallka qeni”. Kap ndonjë mizë në ajer dhe leh sa për të mos harruar huqin.
Të dielave, një ditë para shkollës, fëmijët, që këtu quhen “kalamaj”, lahen dhe pastaj dalin në divanhane për t’u tharë duke mbajtur era sapun. Krihen nga nënat me një krehër me thekë të imët, që këtu i thonë “krehër morrash”. Kur mbarojnë së krehuri, floket u mbulojnë gjysmën e veshëve. Nuk qethen aq shpesh për mungesë të një “berberhanie”.
Të gjitha shtëpite në Bajrame (Bajram, fytyra Perse e Islamit mozaik në Shqipëri), që këtu u thonë “Bajrami i Madh dhe i Vogël” mbajnë era hallvë.

Fshati ka shkollën. Një godinë me një kat, gjysma me gurë dhe gjysma me tulla të kuqe. Në pjesën me tulla të kuqe ka zyren drejtori. Zyra e drejtorit është e vetmja me një dritare me kangjella hekuri, që këtu i quajnë “penxhere me hekura” dhe një perde të hollë, që këtu e quajnë “tyl” ose “tenten”. Me shumë pak nxënës që luajnë topadjegsi në oborr. Duket sikur bëhet gjithë kohën vetëm fizkulturë.
Mësuesi i ciklit të ulët është në prag pensioni. Mbas mësimit, sapo lë stilolapsin, merr shatin që po e pret si një paralitik ndanë derës së shtëpisë dhe prashit me të të mbjellat me perime, që këtu u thonë në shumës “kopshtijet”.
Kur bën ecejaket në korridorin e shkollës fishkëllen gjithmonë këngën:“bukur qenke bojatis moj tranofile”.
Fshati ka varrezën që prehet në një kodrinë të veshur me gjineshtra, që bëjnë një lule të verdhë, që këtu i thonë “lule-hone”. Mespërmes varrezës kalon një rrugicë. Në cep të varrezës jane dy vodha të mëdha. Nëse duan të të mallkojnë, të thonë:“të çofsha tek vodha”. Gurët e varreve janë të vjetër, të anuar, veshur me myshk. Ngjajnë me dhëmbët e një kafshe prehistorike, që ka rëne nga sqepi i një sorre po aq prehistorike, dhe është ngulur rrëmujshëm aty. Varri më i spikatur është më i lartë se të gjithë. Me një gur, shkruar në osmanisht. Është i atij që zgjeroi prestigjin luftarak të katundit drejt katundesh të tjera, pasi vrau shtatë veta mbas një gostie. Ka edhe varre të tjera, që këtu u thonë “Vorri i kaurrit dhe vorri i jevgut”, por nuk janë këtu.
Katundi pa një budalla nuk quhet katund. Budallai i katundit nuk mban aq erë të keqe sa një i pastrehë në qytet. Por është ai që nuk e pranuan ushtar. Jo për shkak të ndonjë anomalie në veglen mashkullore, që siç thonë dëshmitarët; gati i tromaksi anëtarët e komisionit ushtarak kur uli pantollonat dhe nxorri një gëmushë leshi. Ngjante me një dac të zi thanë deshmitarët. Kryetarja e Komisionit tha që ta nxirrnin jashtë e ta çonin në shtëpi këtë budalla. Nga atëherë konsiderohet budalla dhe është i pamartuar. Ka vetëm rrënjët e dhëmbëve .
Këtu i thonë “shejtonbudalla”, që është një gradë më lart se ai që ka kaluar meningjitin.
Fshati ka kurvën e vetë, që këtu, sidomos nga gratë, quhet “bolba e zeze”. Ajo shihet nga gratë siç sheh Izraeli Iranin, si një rrezik i përhershëm. Një gropë septike dhe e pabesë që nëse burri fut pak këmbët nuk del më së andejmi dhe shkatërron familjen e tij, që këtu i thonë “nxjerrja e shtëpisë në rrugë të madhe.” Kurva e fshatit ka moshën e një tezeje.
Katundi ka të bukurën e tij. Një gjimnaziste që kryen gjimnazin në Tiranë, që këtu i thonë “bën shkollën n’Tiron. Një vetull pahequr, shumë e freskët, që lyen buzët vetëm me shkëlqyes. Me vështrimin prej mjegullash të largëta dhe të lagështa. E bukura e katundit ulet në një sedilje pranë xhamit dhe pret orën e nisjes. Shoferi i linjës, që ka qenë emigrant, që këtu i thonë “ka qen jasht”, ka një furgon benz, të llangosur me baltë a pluhur deri tek xhamat. Ulet, drejton pasqyrën e brendshme, që këtu i thonë “pasqyrë për isharet”, në mënyrë që të përfshijë në retrospektivë të bukurën e katundit dhe më pas ndez kasetofonin. Muzika turbofolk këtu quhet aheng dhe ndonjëherë thjeshtë “Sinan Hoxhë”. Kur dy njerez fejohen këtu thonë:”kan pi kavet”. Por nëse shihen bashkë dhe janë të pafejuar, këtu quhet “filani *** fisteken”.

Në kodrën më të lartë është xhamia. E ndërtuar nga gruaja e një tregtari krutan, që fshati i hapi dyert kur ky doli kaçak. Në komunizëm, që këtu i thonë “në kohë të Enverit” u shndërrua në magazinë dhe aksionistët i shembën minaren. Xhamia ka imamin e vet, që këtu i thonë “hoxhë”. Një hafiz i ri, që po të mos ishte për çallmën që vendos ditën e premte, që këtu i thonë “dita exhumo” nuk do dallohej fare nga nënpunësit e komunës çfarëdo. Ca thonë se është i ditur, që këtu i thonë “i knushëm” dhe ca thonë se “të lë xhenazen në derë”.
Fshati e ka qendrën tek komuna ose tek “zyrat”. Qendra e komunës është një minimum ndërtesash me profil publik. Tre kafene, gjimnazi, një që quhet spitali, që në fakt është një ambulancë dhe nje tjetër godinë që quhet “komuna.” Në kafene shihen të gjithë. Katundarët me fytyra të kuqe, sikur të kenë pirë raki thane në një ditë dimri në mëngjes, me mësuesit e gjimnazit, ndonjëherë polici, që këtu i thonë “i platfuqishmi i zonës” dhe kryetari i njësisë administrative, që këtu i thonë “kryetari”. Të gjithë flasin për politikë. Kryetari është i majtë, që këtu i thonë “i Erjonit”. Të gjithë qeshin nga ndonjë rromuz. Pastaj mund të heshtin të gjithë, duke u tërhequr brenda krizalidës së tyre me halle. Halli është domate e pashitur, shira të munguar, koshere me bletë që pakësohen sepse kullosin në lule hashashi. Dhe kafeneja, që këtu i thonë “klubi”, merr menjëherë çehren e ndonjë dhome ku ruhet një i vdekur.
Ika duke parë një burrë që priste furgonin në sheshin kryesor, me këpuceë të stërlyera, me një xhaketë të përhime dhe një shtresë zbokthi mbi jakë si shall.
Mirëserdhët në Zall-Bastar! Në njësinë Administrative më të re të Bashkisë së Tiranës, Kryeqytetit të Republikës së Shqipërisë!
Dola nga Zall-Bastari në rrugë automobilistike dhe kalova Shkallën e Tujanit. Qielli me smog, që hapej nga gryka e malit, ishte si fasada e një azili pleqsh, pa asnjë saksi në dritare. Më priste Tirana…

You might be interested in

Probleme brisku-Ali Luca

Probleme brisku-Ali Luca   Po rruaja mjekrën për herë të parë,  isha diku te të tetëmbëdhjetat dhe mjekra nuk ishte

Sytë e tu-Leonard Cohen

in Letërsi/Përkthim/Tharm by

Sytë e tu-Leonard Cohen

Sytë e tu janë si elmaz
Ata përpiqen të më sakatojnë
E gjithë forca jote e futur në ‘to
sepse ti nuk e di si të bëhesh hero
Ke ngatërruar idetë
Nuk është heroi
Por tirani që përpiqesh të jesh
Prandaj dobësia
është kualiteti yt më tërheqës
Nuk kam asnjë parashikim për ty
Të rrezikshmit sytë e tu të zinj
ngulen drejt vajzës më të afërt
drejt më të afërtës pasqyrë
ndërsa ti shkon me shpresë
nga profesioni në profesion

Përktheu: Flurans Ilia

You might be interested in

Kopshti i qershive-Leonard Cohen

Kopshti i qershive-Leonard Cohen Kanada, ca luftëra presin për ty ca tradhti ca flamuj të shqyer Trashëgimia nuk mjafton Fytyrat

Anija e artë-Emile Nelligan

Anija e artë-Emile Nelligan Një Anije e madhe e mbathur në arKaltërsi preknin velat mbi dete të panjohurLuspë dashurie, flokë

Letër një shkrimtari të ri me talent-William Saroyan

in Letërsi by

William Saroyan            

Së pari, harro faktin se ti je shkrimtar i pabotuar. Shihe veten si shkrimtari i vetëm në këtë botë. Kjo është shumë e rëndësishme. Nuk është krenari, nuk është egoizëm, por thjesht pikëpamje e domosdoshme për një shkrimtar serioz. Duhet të besosh se je i vetmi ndër të gjithë shkrimtarët e botës që janë duke shkruar histori për të gjallët. Kujtohu që të jesh së brendshmi i qetë. Kujtohu të shohësh të gjitha ç‘ka jeta, të mirën dhe të keqen, më një sy të pastër, vështrim të përkorë. Kujtohu të jesh pjesë e botës më një zemër të pastër. Kujtohu të jesh i qeshur. Kujtohu të jesh bujar. Dhe mandej kujtohu që tek ajo që është më tragjikja gjithmonë ka diçka komike, dhe te ajo që është më e keqja, gijthmonë ka jo pak mirësi. Kujtohu që t’i bashkosh në veprën tënde, të dyja skajet: njërën dhe tjetrën anë. Dhe kujtohu të qeshësh…

Unë dua që të shkruash në një mënyrë që s’ka shkruar askush më parë. Çdo shkrimtar që është i tillë mund ta bëjë këtë. Ti ke një gjuhë të re brenda teje. Ndoshta akoma nuk është zhvilluar, po do të zhvillohet nëse bën nisjen e duhur. Nëse nuk bën nisjen e duhur kurrë nuk do të mundesh të shkruash. Do të të kritikojnë si i ndikuar prej të tjerëve, dhe ky do të jetë fundi yt. Nëse ata e bëjnë këtë për tregimet dhe librin tënd të parë, nuk do të mund të çlirohesh ndonjëherë prej gjykimit të tyre. Rruga për të mos shkruar si askush para teje është të shkosh tek bota vetë, tek jeta vetë, tek shqisat e trupit të gjallë, dhe të përkthesh në mënyrën tënde atë ç‘ka sheh, nuhat, shijon, ndjen, imagjinon, ëndërron dhe bën. Të përkthesh sendet, ose veprimin, ose mendimin, gjendjen shpirtërore në gjuhën tënde. Unë dua që ti të bësh nisjen e duhur sepse, nëse bën nisjen e duhur, kurrgjë në botë s’mundet me të ndalue…

Nuk po tregohem i butë gjatë shkrimit të kësaj letre, dhe nuk dua që të më jesh mirënjohës. Nuk dua që të duket sikur po të jap kurajo… Ti nuk mund të ndihesh borxhli kundrejt ndokujt dhe të jesh një shkrimtar i madh. Të duhet të jesh pak i pasjellshëm për sa i përket kësaj pune, pak hidhërak, dhe njëherësh po aq bujar dhe tolerant. Nuk do tregohesh bujar ndaj ndonjërit në veçanti, por ndaj idesë, ndaj idesë abstrakte: gjithëçka bën, ti e bën për vete, jo për ndokënd. Për të jetuar. Të duhet me qenë egoist. Kjo nuk është për të ardhur keq: ka të bëjë me çfarë dhe si do të shkruash.

…Pasi ta lexosh këtë letër dua që ti të zgjohesh dhe të gogësish, mandej të bësh një shëtitje dhe t’i thuash vetes: -Në djall çfarë thotë ai, – dhe – Në djall shkofshin të gjithë, ngase vetëm atëherë do të mundesh me fillue…

Unë nuk mund të vendos nëse ti duhet apo jo të shkruash, porse në pastë ndonjë gjë në botë; lufta, murtaja, ose zia e bukës, uria personale, ose çfarëdolloj gjëje që mund të të pengojë të shkruash, atëherë mos shkruaj, nuk duhet të duash të shkruash, harroje këtë. Ji një nëpunës i ndershëm, shko në kinema, shih ëndrra, dhe fli si të gjithë njerëzit, sepse  nëse ka ndonjë gjë që fillon të të pengojë të shkruash, ti nuk je shkrimtar dhe do të jesh në pikë të hallit deri sa ta kuptosh. Nëse je shkrimtar, ti prapë do të jesh në pikë të hallit, por do të kesh arsye më të mira për këtë. Urimet më të mira dhe paç fat të mbarë!

Përktheu: Granit Zela

You might be interested in

1 … 135 136 137 138 139 … 182
Go to Top